Μια διδακτική πρόταση για το ποίημα του Καβάφη: "όσο μπορείς"

                                 Κ. Π.  Κ Α Β Α Φ Η Σ

Βιογραφίες - Κωνσταντίνος Καβάφης - Σαν Σήμερα .gr

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ: « Όσο  μπορείς »

Ακούστε το ποίημα

http://youtu.be/hjutm5fSDVM 

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την  εξευτελίζεις  πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Θ.κέντρα: 

    Αναφορά στην έννοια « Όσο μπορείς »

    Προσωπική  στάση  ζωής

Θέμα:  Η ηθική στάση που υποδεικνύει ο ποιητής σε όσους ενδιαφέρονται  να διαφυλάξουν την αξιοπρέπειά τους.

1.Ανάλυση  Α΄στροφής

Ο Ποιητής απευθύνεται στον άνθρωπο, που στη ζωή του δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει τα όνειρα του , να πετύχει τους στόχους του και τον συμβουλεύει  να προσπαθήσει να πετύχει τουλάχιστον  ένα πράγμα: να μην εξευτελίζει τη ζωή του.

Στη συνέχεια , ο ποιητής  υποδεικνύει  τον τρόπο με τον οποίο  θα πετύχει   να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά του  και αυτός είναι : η καταβολή όλων των δυνάμεων που αυτός διαθέτει : « όσο μπορείς»

Η φράση είναι και ο τίτλος του ποιήματος  και αυτό σημαίνει ότι αυτό είναι το καίριο σημείο της παραίνεσης και ότι ο ποιητής δίνει πολύ μεγάλη σημασία στην προσπάθεια που μας συμβουλεύει να κάνουμε.

Εξευτελίζω: Χάνω την υπόληψη μου, την αυτοεκτίμηση μου , το σεβασμό των άλλων για το πρόσωπό μου, πέφτω στα μάτια των άλλων.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Ο ποιητής δεν προτείνει στον άνθρωπο  να απομονωθεί, να γίνει αντικοινωνικός. Τον συμβουλεύει να αποφεύγει τις ρηχές και ανόητες συναναστροφές.

2. Ανάλυση  Β΄στροφής

Στην β΄στροφική  ενότητα τρεiς ενεργητικές μετοχές  με υποκείμενο το « εσύ»  και αντικείμενο « τη ζωή» .

Αυτές  οι μετοχές επεξηγούν και συμπληρώνουν τις έννοιες της προηγούμενης στροφικής ενότητας « συνάφεια του κόσμου»

« πολλές κινήσεις» «ομιλίες» και φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος εξευτελίζει τη ζωή του  δηλαδή πώς την φθείρει ,πώς την υποβιβάζει ,την εκθέτει σε κίνδυνο με τις λαθεμένες του επιλογές  και με την αδυναμία του να κρατήσει την σοβαρότητα του , τον αυτοσεβασμό του.  

Ο   τελευταίος  στίχος επισημαίνει τον κίνδυνο της αλλοτρίωσης:

     Ο  άνθρωπος παρασυρμένος από τις συμβατικές κοινωνικές  σχέσεις και επηρεασμένος από τη  ψυχολογία του όχλου , της μάζας σιγά  σιγά  απομακρύνεται από τον κόσμο που τον περιβάλλει , από αυτό που θα ήθελε να είναι. Χάνει την αυτονομία της  προσωπικότητας του, ετεροκαθορίζεται ως προς  τις επιλογές του με αποτέλεσμα να απομακρύνεται από τις πνευματικές του αξίες  και καταλήγει κατώτερος  από αυτό που στην πραγματικότητα είναι. Έτσι καταντά να ζει μια ζωή όχι μόνο ανιαρή και δυσβάστακτη αλλά και ξένη, καθώς αποξενώνεται από τις προσωπικές του επιλογές , παραμελεί τις αξίες του, αδιαφορεί για τις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις και αποτελματώνεται.

Γλώσσα:

    Το ποίημα « όσο μπορείς» αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές παραινέσεις του ποιητή και σε αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε όλα τα χαρακτηριστικά της ποίησης του. Πρώτα από όλα  παρατηρούμε την  καβαφική  ιδιότυπη γλώσσα σε όλο το ποίημα. Υπάρχουν δηλαδή τόσο στοιχεία από την καθαρεύουσα  «τη ζωήν  την καθημερινήν» ,όσο και ιδιωματικές  λέξεις από την κωνσταντινούπολη « στες πολλές, πηαίνοντας την» , ενώ επικρατεί  η δημοτκή γλώσσα.

    Η γλώσσα είναι λιτή , πεζολογική και απλή , ώστε δίνει την εντύπωση ότι ο ποιητής απευθύνεται σε ένα πολύ οικείο  και αγαπητό πρόσωπο  με καθοδηγητική διάθεση, χωρίς στόμφο, ηθικολογίες  και ρητορείες. Βρίσκεται  πολύ κοντά  στον  προφορικό λόγο  με λέξεις και φράσεις της καθημερινότητας , σαν να αποτυπώθηκε στο χαρτί η στιγμιαία έμπνευση ,χωρίς περαιτέρω φροντίδα και αισθητικό έλεγχο. Ο λόγος  είναι συνεπής στον άμεσο επικοινωνιακό στόχο του ποιήματος , να μιλήσει σε ένα προσφιλές πρόσωπο, φανερό και από τη χρήση του β΄προσώπου  αλλά και το ανεπιτήδευτο ύφος.

    Ο λόγος του είναι πράγματι λιτός , αφού υπάρχουν  μόνο τέσσερα επίθετα  « πολλή συνάφεια» «καθημερινή ανοησία» «ξένη ζωή» «φορτική ζωή» τα οποία όμως δεν χρησιμοποιούνται τυχαία ούτε ως απλά κοσμητικά επίθετα  και δύο μεταφορές « μες στες κινήσεις και ομιλίες» «πηαίνοντας τη ζωή».

    Παρατηρούνται τολμηροί  συντακτικοί συνδυασμοί λέξεων ,όπως «πηγαίνοντας τη ζωή» αντί της παθητικής σημασίας : πηγαίνοντας εσύ»  , ο μεταμορφισμός του ρήματος «γυρίζω», το οποίο δεν είναι δόκιμο με ενεργητική σημασία (αντί του περιφέρω)

    Επιπλέον το ποίημα είναι εξαιρετικά σύντομο. Αποτελείται από μόνο δύο στροφές  με πέντε στροφές  με πέντε στίχους  η καθεμιά.

    Όσον αφορά τον  ρυθμό , πρόκειται  για ιαμβικό : ΄΄ο-σό/ μπο-ρείς/μην-τήν /εξεύ/τε-λί/ζεις΄΄ .Δεν έχουν όμως τον ίδιο αριθμό συλλαβών όλοι οι στίχοι.

    Ομοιοκαταληξία υπάρχει μόνο σε δύο στίχους ΄΄ πηαίνοντας την/ εκθέτοντας την΄΄ .

    Τέλος , υπάρχει  ιδιαίτερη χρήση σημείων στίξης. Χρησιμοποιούνται κυρίως κόμματα και τελείες , ενώ σε ένα σημείο , στη μέση του 3^ου στίχου , χρησιμοποιείται άνω και κάτω τελεία  και αμέσως μετά από αυτό υποδηλώνεται  το κύριο μήνυμα ολόκληρου του ποιήματος. Έτσι δίνεται έμφαση στο κύριο μήνυμα.

Τελικά τι ποίημα είναι το « όσο μπορείς» ;

Είναι  καβαφικό παραινετικό ποίημα που αφορά τόσο τη διαμόρφωση   βιοθεωρητικής στάσης  όσο και τη διαφύλαξη της ξεχωριστής φυσιογνωμίας του ατόμου από την απειλή της μαζοποίησης.

                   Φ Υ Λ Λ Ο   Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α Σ

1.     Με το περιεχόμενο ποιας έννοιας ασχολείται ο ποιητής;……………………………………………………………………

………………………………………………………………………………….

2.     Ποια στάση ζωής προβάλλεται μέσα στο ποίημα;………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3.    Ποιες κοινωνικές εκδηλώσεις  μπορούν να εξευτελίσουν  τη  ζωή του ατόμου; ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4.    Ποιο το νόημα της φράσης «όσο μπορείς»

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5.      « Πηαίνοντας την, γυρίζοντας  συχνά,  εκθέτοντας  την»

α) Ποιο το υποκείμενο  και ποιο  το αντικείμενο  των μετοχών ;

       β) Τι πετυχαίνει  με τη χρήση των μετοχών αυτών  ο ποιητής όσον αφορά  το περιεχόμενο  και  το  ύφος  του ποιήματος;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6.    Να σχολιάσετε τον τελευταίο στίχο : ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική

7.    Να σχολιάσετε  τη γλώσσα και τη μετρική  του ποιήματος.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………